Đèo Cù Mông, phường Quy Nhơn Tây 1966

 

Bức ảnh chụp từ máy bay vào năm 1966, còn tạm thời t chưa có máy bay, đành mượn ảnh vệ tinh làm đối chiếu. Tuy ảnh vệ tinh đã được tái tạo 3D bằng phần mềm, nhưng đỉnh núi nhìn vẫn hơi "phẳng phiu", khó lòng so bì với nét gân guốc thật sự ngoài đời. Dù vậy, bạn vẫn có thể dễ dàng thấy: bức ảnh gốc được chụp theo hướng Bắc – Nam, bao quát gần như toàn cảnh con đèo huyền thoại.

Vì chụp từ độ cao lớn nên không thể nhìn rõ từng khúc đèo, nhưng đổi lại, ta lại thấy được sự uốn lượn hoang dã của địa hình, nơi Cù Mông như một dải gân nổi giữa rừng núi và biển cả.

Giai đoạn này, quân đội Mỹ tiến hành mở rộng Quốc lộ 1, nhiều đoạn đèo được bạt núi, mở đường. Những mảng đất đỏ lộ ra giữa màu xanh rừng rậm, như nét phác thô ráp trên bức tranh thiên nhiên còn dang dở.

Đèo Cù Mông là con đường chính nối Bình Định và Phú Yên suốt hàng ngàn năm. Nó từng là ranh giới tự nhiên giữa hai quốc gia: Đại Việt và Chiêm Thành từ năm 1471. Nhưng rồi năm 2019, con đèo ấy đành nhường lại vai chính cho Hầm Cù Mông – hiện đại, an toàn, và nhanh hơn nhiều. Ngày nay, nó chủ yếu phục vụ xe máy, phượt thủ thích thử thách, và những chiếc xe tải không đủ điều kiện qua hầm.

Nói chuyện địa danh một chút cho vui. "Cù Mông" nghe qua thì ngồ ngộ, khiến ai lần đầu nghe cũng phải bật cười. Nhưng thật ra, cái tên nguyên thủy là "Cù Mãng” – gọi theo ngọn núi Cù Mãng phía trên đèo. Dân địa phương tin rằng Cù Mãng là tên một linh vật đầu lân thân rắn, có thể chính là cách gọi khác của thuồng luồng – một sinh vật huyền thoại, được xem là giai đoạn chuyển hóa giữa rắn và rồng.

Khi trời nổi giông, mưa gió bủa vây, cả vùng như rung chuyển. Dân địa phương gọi đó là lúc "Cù dậy” – bởi từ xa nhìn vào, rìa đá lởm chởm, những ngọn núi vươn ra tận mép biển như đầu con rồng đang há miệng hút nước. Mưa cuốn sấm rền, những cánh rừng nghiêng ngả, cả đất trời như đang gồng mình đón một linh vật trỗi dậy giữa cơn thịnh nộ.

Đèo Cù Mông là con đèo nguy hiểm bậc nhất Việt Nam. Nguy hiểm không phải vì nhiều khúc cua ngoằn nghèo, mà vì dáng thoai thoải, không dốc lắm, nên cánh lái xe chủ quan. Trước đây, khi đường đèo Cù Mông chưa được nâng cấp thì tai nạn giao thông nhiều đến phát sợ. Chứng tích của những vụ tai nạn trên đèo Cù Mông giờ vẫn còn những trang thờ bên taluy đường. Một người dân tại đây từng kể: “Hồi ấy tai nạn giao thông nhiều đến nỗi sáng vừa giải quyết một vụ ở cuối đèo thì trưa tụi tui phải chạy lên đỉnh đèo".

Theo baobinhdinh, trước đây, cuộc sống trên đỉnh Cù Mông bắt đầu từ lúc 7 giờ sáng, nhưng sự sôi động thực sự khi màn đêm buông xuống.

Vượt đèo bằng xe máy, cảm giác thật khác! Đường đèo, một bên là núi cao, bên kia là vực sâu. Trên sườn đèo, gió thổi lồng lộng. Những chiếc xe ô tô chầm chậm lăn bánh, bắt đầu cuộc hành trình vượt đèo đầy thử thách. Chỉ cần lái xe hơi lơ đễnh, con đèo có thể quật đổ chiếc xe bất cứ lúc nào. Phía dưới chân đèo, dân cư thưa thớt, càng lên cao, chỉ còn các rào chắn ven đường, biển báo nguy hiểm, những gương cầu qua các khúc quanh, và những “dấu tích" của những vụ tai nạn. Sự tĩnh lặng của đêm, của núi rừng sẽ làm cho những người yếu bóng vía không dám đặt chân lên đây. Nhưng càng lên cao, cuộc sống về đêm của đỉnh Cù Mông càng nhộn nhịp và sôi động. Tiếng chào mời, gọi nhau í ới khác với lối nghĩ “đèo heo hút gió".

Đó là những chiếc ô tô ngược Bắc xuôi Nam dừng chân để nghỉ ngơi, ăn uống và tranh thủ kiểm tra hệ thống phanh côn trước khi đổ đèo. Thế giới "đêm" của Cù Mông còn là những ánh đèn pin dọc hai bên đường của những cô gái phục vụ dịch vụ “tươi mát” cho các quý ông.

Đó là một thời của đèo Cù Mông - vừa hoang vu, vừa náo nhiệt, vừa nguy hiểm, vừa mời gọi. Một thế giới đỉnh đèo, nơi mà màn đêm không đồng nghĩa với ngủ yên.

Còn hôm nay thì sao? Cù Mông đã ngủ. Những quán xá xưa đã đóng cửa, đèn pin tắt ngúm, những ngôi nhà hoang lạnh gió. Đèo vẫn đó, vẫn núi, vẫn rừng, vẫn đá, nhưng thiếu vắng con người. Những cô gái năm nào đã trôi dạt đi nơi khác, mang theo một phần ký ức u ám lẫn ấm áp của vùng đèo xưa.