Cảng Quy Nhơn 1795

Bên trên là một bản đồ cực kỳ xa xưa về Cảng Quy Nhơn vào cuối thế kỷ 18 của Jean-Marie Dayot. Cảng Quy Nhơn lúc này chỉ là một bãi bồi nằm chênh vênh giữa biển. Nó giống như con nòng nọc, đầu là cảng, đuôi chính là đường Phan Chu Trinh dẫn vào đất liền tại đường Bạch Đằng, vị trí gần Nhà thờ Nhọn (bản đồ năm 1952 bên dưới).

Đoạn đường từ cảng vào đường Bạch Đằng khoảng 2 km, khá xa, nhưng các thuyền lớn muốn đến Qui Nhơn vẫn phải cập vào đây vì vị trí này lòng biển mới đủ sâu để đón chúng. Nhìn bản đồ ta thấy, khu vực bên trái cảng bị bồi lấp nặng. Để tàu bè neo đậu được như ngày nay, chính quyền các thời kỳ phải đầu tư nhiều công vào nạo vét luồng lạch.

Về bối cảnh lịch sử, lúc này đang là triều đại Tây Sơn. Thủ phủ của Bình Định là Thành Hoàng Đế tại An Nhơn. Triều Tây Sơn đang vào những năm cuối cùng, Nguyễn Ánh chuyển từ thế thủ sang phản công khắp mặt trận. Thương cảng chính của Bình Định lúc này là Cảng Nước Mặn (nay Phước Quang, Tuy Phước) chứ không phải Quy Nhơn. Mãi đến năm 1876, tức 80 năm sau khi Jean-Marie Dayot vẽ bản đồ trên thì cảng Quy Nhơn chính thức được khai thương, mở ra một thời kỳ giao lưu buôn bán với các nước Tây Âu và khu vực Đông Nam Á. Hệ thống cầu cảng, kho chứa, hải đăng được người Pháp xây dựng và thường xuyên nạo vét luồng lạch, đặt phù tiêu để hướng dẫn tàu vào cảng.

Ở hình trên là bức ảnh chụp 2 anh em Jean-Marie Dayot và Félix Dayot. Dưới đây là đoạn miêu tả về nhân vật này mà t cóp nhặt tổng hợp được.

Jean-Marie Dayot (tên tiếng Việt: Nguyễn Văn Trí, 1759-1809) là một sĩ quan Hải quân Pháp và là một trong những nhà phiêu lưu đã phục vụ Nguyễn Ánh, người mà sau này là hoàng đế Gia Long của Việt Nam.

Xuất thân từ một gia đình gốc Bretagne định cư ở lle Bourbon, Jean-Marie Dayot sinh ở Port Louis, Ile Maurice. Ông trở thành một đại úy hậu cần trên tàu (auxiliaire Lieutenant de vaisseau) trong Hải quân Hoàng gia Pháp. Ông gặp Bá Đa Lộc tại lle Bourbon hoặc Pondicherry, và được giao nhiệm vụ chỉ huy một trong hai tàu buôn cùng với các tàu chiến Méduse của Bá Đa Lộc đi đến Việt Nam.

Tham gia phục vụ Nguyễn Ánh, năm 1790 ông chỉ huy một đơn vị Hải quân gồm có hai tàu chiến kiểu châu Âu của Nguyễn Ánh. Năm 1792, ông tham gia vào một trận hải chiến chống Tây Sơn, đánh chìm 5 tàu chiến, 90 thuyền kiểu và khoảng 100 tàu thuyền nhỏ hơn. Năm 1793, tại một trận hải chiến ở Quy Nhơn ông thu được khoảng 100 thuyền kiểu Galê của Tây Sơn.

Ngoài ra, Dayot còn thực hiện các công việc trong lĩnh vực thủy văn, làm ra rất nhiều bản đồ bờ biển Việt Nam, mà người vẽ là người em trai của ông, Félix Dayot.

Năm 1795, thuyền của Jean-Marie Dayot bị mắc cạn, vì việc này ông bị kết tột sơ suất và bị phạt gông. Tức giận, ông rời khỏi Đông Dương.

Jean-Marie Dayot sau đó định cư ở Manilla, nơi mà ông buôn bán với México. Ông chết khi thuyền của ông chìm ở Vịnh Bắc Bộ năm 1809. Em của ông, Félix Dayot, chết vào năm 1821 ở Macao.

Đoạn miêu tả trên về Jean-Marie Dayot còn nhiều tranh cãi giữa các nhà sử học, vì nó có vẻ phóng đại công trạng của Jean-Marie Dayot với nhà Nguyễn. Với t và các bạn thì đọc cho vui, đúng sai các cụ làm sử tự tìm hiểu. Tuy nhiên, có một sự thật, chính Jean-Marie Dayot đã gián tiếp trợ lực lớn cho quân Pháp. Trong những năm 1858-1860, dưới triều Tự Đức (chắt nội của Nguyễn Ánh), liên minh Pháp-Ý đã dùng các bản đồ này, những bản đồ mà Nguyễn Ánh chưa bao giờ thấy đến, để tấn công Việt Nam, mở đầu cho hơn 100 năm nước ta bị ngoại bang đô hộ.

Cảng Quy Nhơn ngày nay và vị trí https://maps.app.goo.gl/HUp25Sa76Pm7UdS76